Sanskrit je drevni književni jezik koji je postojao u Indiji. Ima složenu gramatiku i smatra se rodonačelnikom mnogih modernih jezika. U doslovnom prijevodu, ova riječ znači "savršen" ili "obrađen". Ima status jezika hinduizma i nekih drugih kultova.
Širenje jezika
Jezik sanskrita prvobitno se pretežno govorio u severnom delu Indije, kao jedan od jezika za natpise na stenama, počevši od 1. veka pre nove ere. Zanimljivo je da ga istraživači ne smatraju jezikom određenog naroda, već specifičnom kulturom koja je uobičajena među elitnim dijelovima društva još od antike.
Uglavnom ovu kulturu predstavljaju religijski tekstovi vezani za hinduizam, kao i grčki ili latinski u Evropi. Sanskritski jezik na istoku postao je način interkulturalne komunikacije između religioznih ličnosti i naučnika.
Danas je to jedan od 22 službena jezika u Indiji. Vrijedi napomenuti da je njegova gramatika arhaična i vrlo složena, ali je njen vokabular stilski raznolik i bogat.
Jezik sanskrita je imao značajan uticaj na druge indijske jezike, uglavnom na polju rečnika. Danas se koristi u religijskim kultovima, humanističkim naukama, i to samo u uskom krugu kao razgovorni.
Na sanskrtu su napisana mnoga umjetnička, filozofska, vjerska djela indijskih autora, djela iz nauke i jurisprudencije, koja su uticala na razvoj kulture cijele Centralne i Jugoistočne Azije, Zapadne Evrope.
Radove o gramatici i vokabularu prikupio je drevni indijski lingvista Panini u djelu "Osam knjiga". Ovo su bila najpoznatija svjetska djela o proučavanju bilo kojeg jezika, koja su imala značajan utjecaj na lingvističke discipline i pojavu morfologije u Evropi.
Zanimljivo je da u ovom slučaju ne postoji jedinstven sistem pisanja na sanskritu. To se objašnjava činjenicom da su se umjetnička i filozofska djela koja su postojala u to vrijeme prenosila isključivo usmeno. A ako je bilo potrebe da se zapiše tekst, korišteno je lokalno pismo.
Kao pisani jezik sanskrita, devanagari je uspostavljen tek krajem 19. veka. Najvjerovatnije se to dogodilo pod utjecajem Evropljana, koji su preferirali ovu azbuku. Prema popularnoj hipotezi, Devanagari su doneli u Indiju u 5. veku pre nove ere trgovci koji su stigli sa Bliskog istoka. Ali čak i nakon učenjapisanje, mnogi Indijanci su nastavili da pamte tekstove na staromodan način.
Sanskrit je bio jezik književnih spomenika po kojem se može steći predstava o staroj Indiji. Najstarije pismo za sanskrit koje je došlo do našeg vremena zove se Brahmi. Na taj način je zabeležen i čuveni spomenik drevne indijske istorije pod nazivom "The Ashoka Inscriptions", a to je 33 natpisa uklesanih na zidovima pećina, po nalogu indijskog kralja Ašoke. Ovo je najstariji sačuvani spomenik indijskog pisanja. i prvi dokaz postojanja budizma.
Historija pojave
Drevni jezik sanskrit pripada indoevropskoj jezičkoj porodici, smatra se indoiranskom granom. Imao je značajan uticaj na većinu modernih indijskih jezika, posebno na marati, hindi, kašmiri, nepalski, pandžabi, bengalski, urdu, pa čak i romski.
Vjeruje se da je sanskrit najstariji oblik nekada jedinstvenog jezika. Jednom u raznolikoj indoevropskoj porodici, sanskrit je pretrpio zvučne promjene slične drugim jezicima. Mnogi naučnici smatraju da su izvorni govornici drevnog sanskrita došli na teritoriju modernog Pakistana i Indije na samom početku 2. milenijuma prije Krista. Kao dokaz za ovu teoriju navode blisku vezu sa slovenskim i b altičkim jezicima, kao i prisustvo pozajmljenica iz ugrofinskih jezika koji ne pripadaju indoevropskim.
U nekim studijama lingvistaposebno je naglašena sličnost ruskog jezika i sanskrita. Vjeruje se da imaju mnogo zajedničkih indoevropskih riječi, uz pomoć kojih se označavaju objekti faune i flore. Istina, mnogi naučnici se drže suprotnog gledišta, vjerujući da su govornici drevnog oblika indijskog jezika sanskrita bili domorodački stanovnici Indije, povezujući ih s indijskom civilizacijom.
Drugo značenje riječi "sanskrit" je "drevni indoarijski jezik". Većini naučnika sanskrit pripada indoarijskoj grupi jezika. Iz njega su nastali mnogi dijalekti, koji su postojali paralelno sa srodnim drevnim iranskim jezikom.
Utvrđujući koji je jezik sanskrit, mnogi lingvisti dolaze do zaključka da je u davna vremena na sjeveru moderne Indije postojao još jedan indoarijski jezik. Samo je on mogao prenijeti na moderni hindi dio svog vokabulara, pa čak i fonetski sastav.
Sličnost sa ruskim
Prema raznim studijama lingvista, sličnost ruskog jezika i sanskrita je velika. Do 60 posto sanskritskih riječi ima isti izgovor i značenje kao ruske riječi. Poznato je da je jedna od prvih koja je proučavala ovaj fenomen bila Natalija Guseva, doktor istorijskih nauka, specijalista za indijsku kulturu. Jednom je pratila jednog indijskog učenjaka na turističkom putovanju na ruski sjever, koji je u jednom trenutku odbio usluge tumača, rekavši da mu je drago što čuje živi i čisti sanskrit tako daleko od kuće. Od tog trenutka, Guseva je počela proučavati ovaj fenomen, sada u mnogim studijamasličnost između sanskrita i ruskog jezika je uvjerljivo dokazana.
Neki čak vjeruju da je ruski sjever postao pradomovina cijelog čovječanstva. Srodnost sjevernoruskih dijalekata sa najstarijim jezikom poznatim čovječanstvu dokazuju mnogi naučnici. Neki sugeriraju da su sanskrit i ruski mnogo bliži nego što se u početku čini. Na primjer, kažu da nije staroruski jezik nastao iz sanskrita, već upravo suprotno.
Zaista ima mnogo sličnih riječi u sanskrtu i ruskom. Lingvisti primjećuju da danas riječi iz ruskog jezika mogu lako opisati gotovo čitavu sferu mentalnog funkcionisanja osobe, kao i njegov odnos sa okolinom, što je glavna stvar u duhovnoj kulturi svakog naroda.
Sanskrit je sličan ruskom jeziku, ali, tvrdeći da je staroruski jezik postao osnivač najstarijeg indijskog jezika, istraživači često koriste iskreno populističke izjave da samo oni koji se bore protiv Rusa pomažu da transformišemo Rusiju, poriču ove činjenice ljude u životinje. Takvi naučnici plaše nadolazećim svjetskim ratom koji se vodi na svim frontovima. Uz sve sličnosti između sanskrita i ruskog jezika, najvjerovatnije, moramo reći da je upravo sanskrit postao osnivač i rodonačelnik staroruskih dijalekata. Ne obrnuto, kako bi neki tvrdili. Dakle, kada se utvrđuje čiji je to jezik, sanskrit, najvažnije je koristiti samo naučne činjenice, a ne ulaziti u politiku.
Borci za čistoću ruskog rečnika insistiraju na srodnosti sa sanskritompomoći će očistiti jezik od štetnih pozajmica, vulgarizirajućih i zagađujućih faktora.
Primjeri jezičnog srodstva
Sada, koristeći dobar primjer, da vidimo koliko su sanskrit i slavenski slični. Uzmite riječ "ljut". Prema Ožegovom rečniku, to znači "biti iziritiran, ljut, osećati ljutnju prema nekome". Istovremeno, očigledno je da je korijenski dio riječi "srce" od riječi "srce".
"Srce" je ruska riječ koja dolazi od sanskritske riječi "hridaya", tako da imaju isti korijen -srd- i -hrd-. U širem smislu, sanskritski koncept "hridaya" uključivao je koncepte duše i uma. Zato u ruskom jeziku riječ "ljuti" ima izražen srčani afekt, što postaje sasvim logično ako pogledate vezu sa drevnim indijskim jezikom.
Ali zašto onda imamo riječ "ljut" ima tako izražen negativan efekat? Ispostavilo se da su čak i indijski bramani povezali strastvenu naklonost s mržnjom i ljutnjom u jedan par. U hinduističkoj psihologiji, zloba, mržnja i strastvena ljubav smatraju se emocionalnim korelatima koji se međusobno nadopunjuju. Otuda i poznati ruski izraz: „Od ljubavi do mržnje jedan je korak“. Dakle, uz pomoć lingvističke analize moguće je razumjeti porijeklo ruskih riječi povezanih sa drevnim indijskim jezikom. Takve su studije o sličnostima između sanskrita i ruskog jezika. Oni dokazuju da su ovi jezici povezani.
Litvanski i sanskrit su slični, daklekako se izvorno litvanski praktično nije razlikovao od staroruskog, bio je jedan od regionalnih dijalekata, sličan modernim sjevernim dijalektima.
vedski sanskrit
Posebnu pažnju u ovom članku treba posvetiti vedskom sanskritu. Vedski analog ovog jezika može se naći u nekoliko spomenika drevne indijske književnosti, koji su zbirke žrtvenih formula, himni, religioznih rasprava, na primjer, Upanišade.
Većina ovih djela napisana je na takozvanim novovedskim ili srednjovedskim jezicima. Vedski sanskrit se veoma razlikuje od klasičnog sanskrita. Lingvista Panini općenito je smatrao da su ti jezici različiti, a danas mnogi znanstvenici smatraju vedski i klasični sanskrit varijantama dijalekata jednog drevnog jezika. U isto vrijeme, sami jezici su međusobno vrlo slični. Prema najčešćoj verziji, klasični sanskrit je upravo došao iz vedskog.
Među vedskim književnim spomenicima, Rig Veda je zvanično priznata kao prva. Izuzetno ga je teško precizno datirati, pa je stoga teško procijeniti odakle treba računati istoriju vedskog sanskrita. U ranoj eri svog postojanja, sveti tekstovi se nisu zapisivali, već jednostavno izgovarani naglas i pamćeni, pamte se i danas.
Savremeni lingvisti identifikuju nekoliko istorijskih slojeva u vedskom jeziku na osnovu stilskih karakteristika tekstova i gramatike. Općenito je prihvaćeno da je napisano prvih devet knjiga Rig Vedeupravo na staroindijskom jeziku.
Epski sanskrit
Epski drevni sanskrit je prelazni oblik sa vedskog sanskrita na klasični. Forma koja je najnovija verzija vedskog sanskrita. Prošao je kroz određenu jezičku evoluciju, na primjer, u nekom istorijskom periodu iz njega su nestali konjunktivi.
Ova varijanta sanskrita je pretklasična forma, bila je uobičajena u 5. i 4. veku pre nove ere. Neki lingvisti ga definiraju kao kasnovedski.
Općenito je prihvaćeno da je izvorni oblik ovog sanskrita proučavao drevni indijski lingvista Panini, koji se sa sigurnošću može nazvati prvim filologom antike. Opisao je fonološke i gramatičke karakteristike sanskrita, pripremajući djelo koje je bilo što preciznije i šokiralo mnoge svojim formalizmom. Struktura njegove rasprave je apsolutni analog modernih lingvističkih radova posvećenih sličnim studijama. Međutim, bili su potrebni milenijumi da moderna nauka postigne istu preciznost i naučni pristup.
Panini opisuje jezik kojim je i sam govorio, već u to vrijeme aktivno koristeći vedske izraze, ali ih ne smatra arhaičnim i zastarjelim. U tom vremenskom periodu sanskrit prolazi kroz aktivnu normalizaciju i sređenost. Na epskom sanskritu su danas napisana popularna djela kao što su Mahabharata i Ramayana, koja se smatraju osnovom drevne indijske književnosti.
Moderni lingvisti čestoimajte na umu da se jezik na kome su epska dela napisana veoma razlikuje od verzije koja je izložena u delima Paninija. Ovo neslaganje se obično objašnjava takozvanim inovacijama koje su se desile pod uticajem Prakrita.
Vrijedi napomenuti da u određenom smislu i sam drevni indijski ep sadrži veliki broj prakritizama, odnosno posuđenica koje u njega prodiru iz zajedničkog jezika. Po tome se uvelike razlikuje od klasičnog sanskrita. Istovremeno, budistički hibridni sanskrit bio je književni jezik u srednjem vijeku. Većina ranih budističkih tekstova je nastala na njemu, koji su se na kraju asimilirali sa klasičnim sanskritom u jednom ili drugom stepenu.
Klasični sanskrit
Sanskrit je Božji jezik, mnogi indijski pisci, naučnici, filozofi, religiozne ličnosti su uvjereni u to.
Postoji nekoliko varijanti. Prvi primjeri klasičnog sanskrita stižu do nas iz 2. stoljeća prije Krista. U komentarima religioznog filozofa i osnivača joge, Patanjalija, koje je ostavio na Paninijevoj gramatici, mogu se pronaći prve studije iz ove oblasti. Patanjali tvrdi da je sanskrit bio živ jezik u to vrijeme, ali bi ga na kraju mogli zamijeniti različiti dijalekatski oblici. U ovoj raspravi on priznaje postojanje prakrita, odnosno dijalekata koji su uticali na razvoj drevnih indijskih jezika. Zbog upotrebe kolokvijalnih oblika jezik počinje da se sužava, a gramatička notacijastandardizirano.
U ovom trenutku sanskrit zamrzava u svom razvoju, pretvarajući se u klasičnu formu, koju sam Patanjali označava terminom koji znači "dovršeno", "završeno", "savršeno napravljeno". Na primjer, isti epitet opisuje gotova jela u Indiji.
Moderni lingvisti vjeruju da su u klasičnom sanskritu postojala četiri ključna dijalekta. Kada je došlo kršćansko doba, jezik je praktično prestao da se koristi u svom prirodnom obliku, ostao je samo u obliku gramatike, nakon čega je prestao da se razvija i razvija. Postao je službeni jezik bogosluženja, pripadao je određenoj kulturnoj zajednici, bez povezivanja sa drugim živim jezicima. Ali često se koristio kao književni jezik.
U ovoj poziciji, sanskrit je postojao do XIV veka. U srednjem vijeku, prakriti su postali toliko popularni da su činili osnovu neoindijskih jezika i počeli se koristiti u pisanju. Do 19. stoljeća, sanskrit je konačno istisnut od strane nacionalnih indijskih jezika iz njihove matične književnosti.
Istorija tamilskog jezika, koji je pripadao dravidskoj porodici, nije ni na koji način bila povezana sa sanskritom, već se sa njim takmičila od davnina, pošto je takođe pripadao bogatoj drevnoj kulturi. Sanskrit ima određene pozajmice iz ovog jezika.
Današnja pozicija jezika
Sanskritsko pismo ima otprilike 36 fonema, a ako uzmemo u obzir alofone koji su prihvaćenibrojite pri pisanju, onda se ukupan broj zvukova povećava na 48. Ova karakteristika je glavna poteškoća za Ruse koji će naučiti sanskrit.
Danas ovaj jezik koriste isključivo više kaste Indije kao glavni govorni jezik. Tokom popisa iz 2001. godine, preko 14.000 Indijaca je priznalo da je sanskrit njihov primarni jezik. Stoga se zvanično ne može smatrati mrtvim. O razvoju jezika svedoči i činjenica da se redovno održavaju međunarodne konferencije, a da se udžbenici sanskrita još uvek preštampaju.
Sociološke studije pokazuju da je upotreba sanskrita u usmenom govoru veoma ograničena, tako da se jezik više ne razvija. Na osnovu ovih činjenica, mnogi naučnici ga klasifikuju kao mrtvi jezik, iako to nije nimalo očigledno. Uspoređujući sanskrit s latinskim, lingvisti primjećuju da latinski, pošto je prestao da se koristi kao književni jezik, dugo ga koriste uski stručnjaci u naučnoj zajednici. Oba ova jezika su se stalno ažurirala, prolazila kroz faze umjetnog oživljavanja, koje su ponekad bile povezane sa željom političkih krugova. U konačnici, oba ova jezika su se direktno povezivala s vjerskim oblicima, iako su se dugo koristili u sekularnim krugovima, tako da imaju mnogo toga zajedničkog.
U osnovi, do izmještanja sanskrita iz književnosti došlo je zbog slabljenja institucija moći koje su ga podržavale na svaki mogući način, kao i zbog velike konkurencije drugih govornih jezika, čiji su govornici nastojali usaditi njihovonacionalna književnost.
Veliki broj regionalnih varijacija doveo je do heterogenosti nestanka sanskrita u različitim dijelovima zemlje. Na primjer, u 13. stoljeću, u nekim dijelovima carstva Vijayanagara, kašmirski se u nekim područjima koristio zajedno sa sanskritom kao glavnim književnim jezikom, ali su djela na sanskritu bila poznatija izvan njega, najčešća na teritoriji moderne zemlja.
Danas je upotreba sanskrita u usmenom govoru svedena na minimum, ali je i dalje prisutna u pisanoj kulturi zemlje. Većina onih koji imaju sposobnost da čitaju narodne jezike umeju i da čitaju sanskrit. Važno je napomenuti da čak i Wikipedia ima poseban odjeljak napisan na sanskritu.
Nakon što je Indija stekla nezavisnost 1947. godine, više od tri hiljade radova je objavljeno na ovom jeziku.
Studiranje sanskrita u Evropi
Veliko interesovanje za ovaj jezik ostaje ne samo u samoj Indiji i Rusiji, već i širom Evrope. Još u 17. veku, nemački misionar Hajnrih Rot dao je veliki doprinos proučavanju ovog jezika. I sam je živio dugi niz godina u Indiji, a 1660. završio je svoju knjigu na latinskom na sanskritu. Kada se Roth vratio u Evropu, počeo je da objavljuje odlomke iz svog rada, držeći predavanja na univerzitetima i pred sastanke specijalista lingvista. Zanimljivo je da njegov glavni rad o indijskoj gramatici do sada nije objavljen, čuva se samo u obliku rukopisa u NationalRimska biblioteka.
Aktivno proučavanje sanskrita u Evropi počelo je krajem 18. veka. Za širok krug istraživača otkrio ga je 1786. William Jones, a prije toga su njegove karakteristike detaljno opisali francuski isusovac Kerdu i njemački svećenik Henksleden. Ali njihovi radovi su objavljeni tek nakon što je izašao Jonesov, pa se smatraju pomoćnim. U 19. veku, poznavanje drevnog jezika sanskrita odigralo je odlučujuću ulogu u stvaranju i razvoju uporedne istorijske lingvistike.
Evropski lingvisti bili su oduševljeni ovim jezikom, ističući njegovu nevjerovatnu strukturu, sofisticiranost i bogatstvo, čak i u poređenju sa grčkim i latinskim. Istovremeno, naučnici su uočili njegovu sličnost sa ovim popularnim evropskim jezicima u gramatičkim oblicima i korenima glagola, tako da, po njihovom mišljenju, ovo ne može biti obična nesreća. Sličnost je bila toliko jaka da velika većina filologa koji su radili sa sva tri ova jezika nije sumnjala da imaju zajedničkog pretka.
Istraživanje jezika u Rusiji
Kao što smo već primetili, u Rusiji postoji poseban odnos prema sanskritu. Dugo vremena rad lingvista bio je povezan sa dva izdanja "Peterburških rječnika" (veliki i mali), koja su se pojavila u drugoj polovini 19. vijeka. Ovi rječnici su otvorili čitavu eru u proučavanju sanskrita za ruske lingviste, postali su glavna indološka nauka za čitav naredni vek.
Profesor Moskovske državeUniverzitet Vera Kochergina: sastavila je "Sanskritsko-ruski rečnik", a takođe je postala i autor "Udžbenika sanskrita".
Godine 1871. objavljen je poznati članak Dmitrija Ivanoviča Mendeljejeva pod naslovom "Periodični zakon za hemijske elemente". U njemu je opisao periodični sistem u onom obliku u kojem nam je danas svima poznat, a predvidio je i otkrivanje novih elemenata. On ih je nazvao "ekaaluminijum", "ekabor" i "ekasilicijum". Za njih je ostavio prazna mjesta u tabeli. O kemijskom otkriću u ovom lingvističkom članku smo govorili ne slučajno, jer se Mendeljejev ovdje pokazao kao poznavalac sanskrita. Zaista, na ovom drevnom indijskom jeziku, "eka" znači "jedan". Poznato je da je Mendeljejev bio blizak prijatelj sanskritskog istraživača Betlirka, koji je u to vreme radio na drugom izdanju svog dela o Paniniju. Američki lingvista Paul Kriparsky bio je uvjeren da je Mendeljejev dao sanskritska imena elementima koji nedostaju, čime je izrazio prepoznavanje drevne indijske gramatike, koju je veoma cijenio. On je također primijetio posebnu sličnost između periodnog sistema elemenata hemičara i Paninijevih Shiva Sutra. Prema Amerikancu, Mendeljejev nije u snu vidio svoj sto, već ga je smislio dok je proučavao hinduističku gramatiku.
Danas je interes za sanskrit značajno oslabio, u najboljem slučaju, razmatraju pojedinačne slučajeve podudarnosti riječi i njihovih dijelova u ruskom i sanskritu, pokušavajući pronaći razumna opravdanja za prodorjedan jezik na drugi.
